Auteur: Liesbeth Huybrechts

Vandaag is het exact tien jaar geleden dat het Live project Hoepert(h)ings plaats vond in Hoepertingen. Dit was een reden voor onze reporter Wannes Boonen om met de be – trokkenen te spreken. Hij wou een aantal van de centrale principes en gebruikte methoden die vandaag nog relevantie hebben, in kaart brengen. Studenten van de Faculteit Architectuur en kunst van de Universiteit Hasselt, in samen – werking met 4 docenten/onderzoekers (Sarah Martens, Franck Vanden Ecker, Peter Princen en Liesbeth Huybrechts) en 1 doctoraatsonderzoeker (Camilo Amaral) van de University of East London ontwierpen 2 concrete constructies langsheen een treuzelpad. Hiermee wilden ze een nieuwe kijk bieden op vergeten plaatsen in het dorp en inspelen op toeval – lige ontmoetingen. Dit deden ze met het oog op een ruimtelijk boeiende, sociale, groene en inclusieve toekomst voor het dorp. Met dit Live project ontwerpen de studenten niet alleen een ruimtelijke installatie. Ze ontwierpen ook expliciet in samenwerking met de omgeving lokale experten (bv natuurorganisaties), jonge en oude bewoners en lokale or – ganisaties (Kasteel Mariagaarde en zorgcentrum Ter Heide).

De deelnemers aan het project, de studenten en hun begeleiders, startten hun project met een onderdompeling in het dorp, enkele lez – ingen en uiteenzettingen over de opdracht. Zo maakten ze kennis met de context waarin het project zich situeert, maar ook met de filosofie van Hoepertingen. Ze wandelden doorheen de locaties waarin ze zouden werken: een kersenwei met silo’s nabij het bouwbedrijf Schoofs en een wandelroute naast het kerkhof. Ze deden die wandelingen samen met enkele bewoners van het dorp die deze plekken goed kennen. De studenten werden vervolgens opgesplitst in twee groepen. De ene groep was verantwoordelijk voor het bouwen van een platform en de andere voor het construeren van een dakstructuur als ontmoetingsplekken lang – sheen het pad. Op basis van hun ervaringen tijdens het bezoek aan de locaties en de dia – logen met de inwoners, deelden ze hun visies tijdens enkele brainstormsessies. In een eerste sessie beschreven ze in groepjes van een viertal studenten de positieve en negatieve punten van de plek en bekeken wat de mogelijkheden waren voor de constructie. De resultaten werden vervolgens bediscussieerd met de hele groep om inspraak van iedereen en het delen van meningen te garanderen.

In een volgende sessie bedachten de student – en in kleinere groepjes een meer concreet idee voor de locaties. Vervolgens werden de ontwerpen tussen de groepen uitgewisseld. De groepen werkten verder aan het ontwerp van de andere groep zodat het ontwerp met nieuwe visies geconfronteerd werd. Terwijl de plannen voor de installaties steeds concreter werden, kwamen de studenten voor het eerst in aanraking met de materialen die ze voor handen hadden. Via de Opalis prijs won het Live project een hoop Belgische stenen. Het ging om reeds gebruikte bakstenen, kasseien en granieten blokken. Als de studenten iets nodig hadden naast dit lokale recuperatiemateriaal, moesten de studenten het dorp te engageren om hieraan te komen. Deze aanpak moest garanderen dat het liveproject zich niet enkel tot de materialenkennis van de studenten en docenten beperkte, maar dat ook lokale kennis en beschikbaarheid van materiaal in het hele dorp ging meespelen.

Het Live project omvatte ook een soort van rolverschuiving van de architectuurstudenten. Hun meer geoefende rol van architect/ bedenker moest een stukje plaatsmaken voor de rol van bouwvakker. Dit werd ondersteund door een uiteenzetting over de veiligheidsvoorschriften voor de bouw van hun project door lokale ondernemer Schoofs. Bij de start van de werken kregen ze ook direct te maken met kleine problemen op het terrein die moesten verholpen worden vooraleer de echte werken van start konden gaan. Er werden bijvoorbeeld funderingssleuven uitgegraven en gevuld met beton. Activiteiten die even de tijd vroegen voordat er verder gebouwd werd.

Naast de activiteiten op de site, hielden de studenten op bepaalde momenten in de week en gedurende het weekend een pop-up terras open op het kasteeldomein Mariagaarde waar inwoners van het dorp of geïnteresseerden van buiten het dorp hun mening kon geven over de ruimtelijke de initiatieven. Om het debat aan te zwengelen werd deze krant gebruikt. Hierin schreven studenten, docenten en bewoners artikels over hun acties en hoe deze volgens hen zouden evolueren in de toe – komst. De krant was dus niet enkel een logboek van hun werk maar ook een middel om te communiceren naar de omwonenden of passanten. Ook de bewoners met verstandelijke en/of bijkomende beperkingen werden actief betrokken. De studenten zetten zich elke dag in om samen met de bewoners van Ter Heide activiteiten te doen. Deze samenwerk – ing was van belang omdat die het treuzelpad, waaraan de projecten gelegen zijn, en de pro – jecten zouden kunnen inspireren. Deze eerste editie in Hoepertingen was een experiment met vallen en opstaan, maar het heeft wel een boeiende basis gevormd voor de manier waarop studenten architectuur kun – nen werken met gemeenschappen, op locatie. Sindsdien is het Live project elk jaar op een andere plaats in Vlaanderen herhaald.

“Al te vaak zijn steden en dorpen enkel ontworpen voor en door mensen die gemakkelijk mentaal en fysiek kunnen bewegen doorheen de ruimte”, zegt Guido Massonnet, één van de coördinatoren van het centrum voor mensen met een verstandelijke en/of andere beperkingen Ter Heide. In 2015 ging Ter Heide daarom voor het eerst een samenwerking aan met een groep architectuurstudenten en docenten. Zij hadden als doelstelling om een wandelpad te ontwerpen doorheen het dorp.

De aanpak was eenvoudig. Dagelijks namen de architectuurstudenten een bewoner mee op wandel doorheen het dorp. Wat ze daaruit leerden werd meegenomen in de vormgeving van paden en ontmoetingsplekken in het dorp. Deelnemend architectuurstudent Julie deelt haar verontwaardiging over de bewandelbaarheid van het dorp:  “Wat ik beschamend vond was dat het eigenlijk echt moeilijk wandelen is in Hoepertingen met een rolstoel. Dat probleem hebben wij uiteraard niet kunnen oplossen, maar het was goed om ons hiervan bewust te zijn.”

De doelstelling van deze aanpak was uiteraard meer dan een ‘rolstoel-toegankelijke’ ruimte creëren. De initiatiefnemers wilden het samenleven in een dorp te herdenken: er kunnen en mogen bij horen ondanks het anders zijn. Dit leren rekening houden met verschillende noden en bewoners, geeft Hoepertingen vandaag niet alleen de mogelijkheid om een van de meest inclusieve en bewandelbare dorpen in Vlaanderen te worden, maar ook een met aandacht voor boeiende sensoriële ervaringen. De bewoners van Ter Heide, maar ook kinderen en volwassenen zouden er immers moeten kunnen genieten van ruimtes die ook de zintuigen prikkelen.

Foto’s van de eerste stenen op het Sterrenplekje

Volgende week vindt de tiende reeks plaats van de Hoeper-concerten onder het afdak van “Het Sterrenplekje”. De organisator Sofie Viaene vertelt:

“De constructie van het Hoepert(h)ings collectief van architectuurstudenten, docenten en bewoners op het fruitspoor trok muzikanten aan die het inspirerend vonden om te repeteren in open lucht. Op hun beurt trokken zij nieuwsgierige muziekliefhebbers aan. De Hoeper-concerten zijn daar en dan geboren. Ondertussen zijn er vele gezellige matinee concerten gehouden. En ook de akoestische kampvuur concerten brachten vele mensen bijeen”.

De Hoepert(h)ings constructie maakte een einde aan het gebruik van deze mooie groene plek in Hoepertingen als afvalplek. Gedurende een gemeenschappelijke inspanning met dagcentrum de Wroeter ruimden studenten eerst een plek op het kruispunt tussen het kerkhof en het oude fruitspoor op om plaats te maken voor het nieuwe ontwerp. Volgens de bewoners zou het afdak ook een oud gebruik tot leven kunnen wekken, namelijk “Stoel op straat” waarbij bewoners hun stoel buiten zetten op bepaalde momenten in de week om samen te praten, drinken en eten.

De plek heeft sindsdien goed gewerkt als concertplek, maar ook meer algemeen als ontmoetingsplek. Het kerkhof is een sociale plaats waar steeds mensen aanwezig zijn om overleden familieleden of vrienden te bezoeken. Het eindpunt van het treuzelpad (een “traag” wandelpad doorheen Hoepertingen) is bovendien een rustpunt op het meest groene plekje in Hoepertingen. Het Sterrenplekje werd echter niet meteen door alle bewoners omarmd. Ze vreesden dat de route zou doorgetrokken worden op de oude spoorwegbedding en op die manier een inkijk zou kunnen geven in de huizen, maar ook de ervaring van de mooie natuur zou verstoren.

Een bezorgde bewoner Kris Luyten legt uit: “De oude spoorwegbedding is op sommige stukken wel meer dan 5 meter hoog. Dat geeft niet enkel veel inkijk in de achtertuinen en slaapkamers van de aanliggende woningen, maar is ook niet geheel ongevaarlijk is voor de wandelaars. Bovendien staan er wel wat speciale bomen bovenop de berm die tijdens de bloesemperiode samen met al de fruitbomen zorgen voor een prachtig tafereel.” De vormgeving van het Sterrenplekje als een eind- en rustpunt veegde die bezorgdheid echter van tafel. De spoorwegbedding wordt zelfs erg gewaardeerd en gerespecteerd als groene oase, zo blijkt onder meer uit de fikse afname van sluikstorten en het opstoken van afval.

Tien jaar geleden pionierden de Hoepertingenaars met een fysieke kaart in het dorp. Die moet de plaats innemen van een papieren of digitale kaart. Wandelaars kunnen die al wandelend volgen met het oog op onverwachte ontmoetingen. Deze kaart werd gelanceerd naar aanleiding van diverse experimenten waarmee doctoraatsonderzoekster Sarah Martens bewoners wou betrekken in ruimtelijke veranderingen in hun dorp. De onderzoekers en bewoners brachten interessante en verborgen paden en ontmoetingsplekken in kaart. Intussen zijn veel van die paden en plekken niet meer zo ‘verborgen’. Ze hebben zich ontwikkelt tot trage wegen, populair onder wandelaars en aanleiding voor vele spontane ontmoetingen.

De kaart kwam voort uit een twee weken durende workshop georganiseerd met studenten
architectuur van de Faculteit Architectuur en Kunst (Uhasselt), University of East London, lokale organisaties Mariagaarde en Ter Heide en lokale bewoners. Op één van de eerste dagen van de workshop gaven lokale bewoners aan dat ze het fijn vinden dat architecten aan de slag gaan in hun dorp, maar dat ze graag meer inzicht hebben in het soort locaties waarover ze spreken en waarom ze daarover spreken.

Gezien veel bewoners wandelen de meest aantrekkelijke manier vinden om over hun dorp te spreken, groeide de idee om een fysieke wandelkaart en -route te ontwerpen en te maken. De locaties op de kaart en de kwesties die de architecten daar interessant of uitdagend aan vinden, zouden voor hen immers het startpunt kunnen zijn om meer te debatteren over die plekken met mensen die ze daar toevallig ontmoeten.

De Hoepert(h)ings wandelkaart is reeds geruime tijd populair onder de oudere bevolking
van Hoepertingen, maar ook bij toeristen en joggers. De jongeren vinden het eerder vervelend dat al die routes en plekken zo zichtbaar zijn en zoeken steeds naar andere meer verborgen routes en plekken om rond te hangen. Gisterenavond organiseerden een groep jongeren daarom nog een vreedzame manifestatie “Walk en Delete”. Tijdens dit event wissen de jongeren al wandelend enkele plekken op de fysieke kaart uit.

“De uitkijk”, zo noemen Hoepertingenaren de uitkijkplek aan Schoofs. Zowel bij spelende jongeren als bij natuurliefhebbers is de plek al jaren een populaire bestemming. Hoepertingen werd altijd als een groene parel gezien in het Haspengauwse landschap, maar de uitkijk gaf deze uitdrukking een extra dimensie.

De uitkijk is een van de Hoepert(h)ings. Het is een fysieke installatie in het landschap die mensen, maar ook elementen in het landschap met elkaar wil verbinden. Op de uitkijk heb je zicht op paden doorheen het natuurgebied en op de kersenwei. Beide paden lopen dood op de silo’s van lokale aannemer Schoofs. Door het andere perspectief op de paden, worden ze verbonden.

Schoofs maakten hun silo’s met grint leeg om de bouw van de uitkijk mogelijk te maken. Het was destijds bedoeld als tijdelijke installatie, maar inmiddels staat de uitkijk er tien jaar omdat de bewoners er zijn van gaan houden. Toch zijn er ook kritische stemmen, zoals de lokale natuurorganisaties. Had de uitkijk niet het begin kunnen zijn van een grotere ruimtelijke inspanning om verschillende aspecten van het landschap met elkaar in verbinding te brengen?

Vandaag werd er een nieuwe Hoepert(h)ing ingehuldigd door Marnix Vanlangenaeker, directeur van Kasteel Mariagaarde en initiatiefnemer van de dorpsraad. Een Hoepert(h)ing is een ruimtelijke ontmoetingsplek in Hoepertingen, die resulteert uit een ingreep door kunstenaars of ontwerpers in samenwerking met de lokale bevolking. Een groep van architectuurstudenten en docenten/onderzoekers gaven de samenwerkende initiatieven een naam – Hoepert(h)ings – door twee weken lang in het dorp informele ontmoetingsplekken te creëren. Die traditie heeft zich voortgezet waardoor Hoepertingen vandaag niet langer alleen gekend is als “groene parel in Haspengauw”, maar uitgegroeid is tot een heus kunstdorp.

Tijdens de inhuldiging van de nieuwste Hoepert(h)ing gaf kunstenaar Willo Gonnissen verdere uitleg over hoe hij tien jaar geleden de idee van het treuzelpad vormgaf, gekend door het symbool van de ezel en de halve maantjes. Het treuzelpad is immers de route die alle Hoepert(h)ings met elkaar verbindt. Over de jaren heen breidde het pad zich uit en vervormde zich door de creatie van nieuwe ontmoetingsplekken. Profileert Hoepertingen zich vandaag dan eerder als kunstdorp dan een groene parel? De initiatiefnemers van het nieuwste Hoepert(h)ing, Marnix Vanlangenaeker en Guido Massonet, antwoorden volmondig “Allebei! Het groen is naast de mensen en de ruimtelijke kwaliteiten van het dorp het startpunt van de interventies en de ontmoetingen”.